- Katılım
- 15 May 2025
- Mesajlar
- 1,326
- Tepkime puanı
- 299
- IFGT Puan
- 78
Dokumacılık, insanların üzerinde çalıştıkları en eski el işçiliğinden birisidir. Elde edilen lifler uzun olmadığından dokumaya elverişli olmuyordu. Bitkisel veya hayvansal liflerin birbirine eklenmesi ile iplik yapılması, istenilen uzunlukta dokumalar yapma olanağı vermesi bakımından önemli bir buluş haline gelmiştir. Türklerde çok eski çağlardan beri dokuma sanatının gelişmiş olduğu yapılan tarihsel çalışmalardan anlaşılmaktadır. El dokumacılığı, halı ve kilim örnekleri ile Türk toplumunun sanat uğraşısı olmuştur. Orta Asya bozkırlarında yaşayan, step kültürünü oluşturan göçebe toplumlar genellikle avcılık ve hayvan yetiştiriciliği ile uğraşmıştır. Post, kürk, kıl ve yün üretimi yanında hayvansal dokuma malzemeleri ile barınaklarını yapmış halı, kilim ve yünlü dokumaları ile donatmıştır.
Sumak dokumacılığı, aynı renkte olan desen alanında, desen ipliklerinin çözgü çiftlerine sürekli sarılmasıyla oluşan yaygı, çeyiz çuvalı, seccade, heybe vb. çeşitli ev eşyalarının dokumasında kullanılan, havsız (tüysüz) bir dokuma çeşididir.
Motif, halı ve kilim üzerinde görülen kompozisyon unsurlarından biridir. Bu, nokta halinde en küçük ve basit bir şekilden madalyon gibi en mükemmel bir şekle kadar değişir. Motiflerin meydana gelmesinde birçok etkiler vardır.
Karışık motifler: Madalyon, rozet, çengel, yazı, harf vb.
Hayvan motifleri: Kartal, kumru veya güvercin vb.
Geometrik motifler: Üçgen, dörtgen, dikdörtgen, baklava şekli, 6, 8 kenarlı şekiller
Bitkisel motifler: Ağaçlar, yaprak motifleri, çiçek motifleri
Anadolu’da yapılan dokumalar desen özelliklerine göre “Türk”, “Yörük”, “Türkmen”, “Afşar” gibi isimler ile adlandırılır. Yalnız bu kilimlerde bir motifin değişik isimler alarak hepsinde görüldüğü gibi aynı isimde olup da birbirine benzemeyen birçok motiflere de rastlanmaktadır. Düz el dokumaları dokundukları yere göre de isimlendirilirler. Bunun için şehir merkezinden başlanarak kasaba, köy göçebe halinde yaşayan aşiretler esas alınabilir. Gaziantep, Siirt, Kırşehir, Karaman, Sivas, Sivrihisar, Şarköy, Silifke, Emirdağ, Eşme dokumaları akla gelen dokumalarımızdandır.
El sanatları, toplumların yapılarına, geleneklerine, beğenilerine ve kültürlerine göre değişik özellikler gösteren, maddi ve manevi değerlerini yansıtan çalışmaların bir bölümüdür. Daha önemlisi, toplumların gelenek ve göreneklerini, yaşam biçimini kuşaktan kuşağa aktaran ve gelişmesini devam ettiren belgelerdir. Bizden çok önceleri, üzerinde çeşitli uygarlıkların yaşadığı Anadolu’nun geçirdiği tarihsel evrim içerisinde, çeşitli kültürler, birikimlerini el sanatlarına yansıtmışlardır. Bu nedenle çekilen acılar, gönüllere haz veren sevinçler, dini inanışlar asalet ve güç gibi unsurlar dokuma tezgâhlarındaki kilim ve halılarda motife dönüştürülmüştür. Anadolu insanının yaşam zevkinin bütün inceliklerini üzerinde toplayan dokuma sanatı, dünya dokumacılığı içinde önemli bir yer tutar. Halkın amatörce yaptığı dokuma işi, el sanatlarımız içinde baş sırada yer alır ve giyim kuşam gibi önemli ihtiyaçlarımıza cevap verdiği için de, yaşantımızda vazgeçilmez bir unsurdur.
Sandık: Bu motif genellikle genç bir kızın çeyiz sandığını simgeler. Bu sandığın içindeki nesneler, eşinin evinde kullanılmak için olduğundan genç kızın beklentileri ve ümitleri dokuduğu, ördüğü ve üzerine nakış işlediği parçalara yansıtılır.
Küpe: Anadolu'da küpeler evlilik hediyesi olarak vazgeçilmez bir yere sahiptir. Bu motifi kullanan bir kız, ailesine evlenmek isteğini dolaylı olarak belli etmeye çalışır.
Bukağı: Aile birliliğinin devamına, âşıkların düşkünlüğüne ve birlikte olma umuduna işaret etmektedir.
El, parmak ve tarak motifi: Parmakların kem gözlerden koruduğunu temsil eden beş çizgi ve beş noktayı kapsar. El motifi, verimlilik ve iyi şansı birleştirir. Aynı zamanda bu motif, Hz. Muhammed'in kız kardeşinin elini sembolize ettiği için de, kutsal bir anlam taşır. Tarak motifi genellikle evlilik ve doğum ile ilişkilidir. Bu motif, evlenme arzusunu ve doğumu kem gözlere karşı korumayı ifade eder.
Koçboynuzu: Türk halı ve kilimlerinde üretkenlik, kahramanlık ve gücün göstergesi haline gelmiştir. Bununla birlikte bu simge, bunu dokuyan kişinin mutlu olduğunun ve bunu açıkça belirttiğinin ifadesidir.
Yıldız motifi: Türk halı ve kilimlerinde üretkenliği temsil eder.
Eli belinde: Anneliğin, dişiliğin ve verimliliğin sembolüdür.
Muska ve nazarlık: Bazı insanların bakışlarında bir güç olduğuna, bu bakışların kötülüğe, zarara, şanssızlığa ve hatta ölüme bile sebep olduğuna inanılır. Nazarlıklar işte bu kem bakışların etkisini azaltan çeşitli nesnelerdir. Böylece onu taşıyanları korur. Muska ise sahibini tehlikeli dış faktörlerden korumak için, sihirli ve dinî bir güce sahip olduğuna inanılan yazılı bir tılsımdır.
Kuş motifleri: Çeşitli anlamları ihtiva eder. Baykuş ve karakarga gibi kuşlar kötü şans anlamına geldiği gibi; kumru, güvercin ve bülbüller de iyi şansı simgelemeleri için kullanılır. Kuş; mutluluk, keyif ve sevginin sembolüdür. Güç ve kuvveti simgeler. O, Anadolu'da kurulmuş çeşitli yerleşimlerin imparatorluk sembolüdür. Kuşlar ayrıca ilâhi mesajcılara ve uzun bir yaşama işaret eder. Ejderha ile dövüşmüş Anka kuşu, baharı haber verir.
Yüzeylerin üzerinde varlıkların, nesnelerin belirli çizgilerle ifade edilmesidir. Motifler bir araya gelerek desenleri oluşturur. Desen ve motifler de çeşitli şekillerde ortaya çıkarak gelenekselleşirler. Doğal çevreden göl, akarsu; bitkilerden ağaç, yaprak, dal, çiçek, kozalak; çevrede görülen canlı varlıklardan kuş türleri, yılan, kırkayak, akrep, kurbağa, kaplumbağa, koyun, köpek, inek; eşyalardan tarak, ibrik, kirkit, sandık, boncuk, ayna; yaşadıkları çevreden çadır, ev, direk, yol; insan vücudundan el, baş gibi varlık ve nesnelere dokuma tekniklerine uygulayıp motifler haline getirirler. Gözle görülen nesneler yanında, soyut kavramları da sembolize eden motifler ve desenler kullanılır. Desenler genellikle doğadan ve insanların çevrelerinde gördüğü eşya ve canlılardan alınmadır. Ağaç, çiçek, böcek, kuş gibi doğada görülen varlıklar ve insanların kendi beslediği tavuk, deve vb. evcil hayvanlarla, vazo, bardak gibi kullanma eşyaları motif olarak seçilmiştir. Söz konusu bu motifler geometrikleştirilerek veya üsluplaştırılarak işlenmiştir. Hiçbir canlı ve eşya gerçek şekliyle verilmemiştir.
Sumak dokuma'da desenin hazırlanmasından önce, hazırlanacak desenle ilgili bir ön araştırma yapılmalıdır. Desen araştırması yapabilmek için geçmişten bugüne kullanılan sumak dokuma desenleri görülmeli, sumak dokumalarda kullanılan desenlerin biçimleri, kullanılan motiflerin özellikleri araştırılarak, desen hazırlama işleminin birinci basamağı gerçekleştirilmelidir.
Bir sumak dokumanın yöresel özelliklerini en iyi yansıtan faktörlerden biri olan sumak desenlerini araştırmada yararlanılacak kaynaklara ulaşmak, günümüzde oldukça kolaylaşmıştır.
Genel olarak yararlanılacak kaynaklar şunlardır:
Daha önce yapılmış sumak dokumalar ve bunların resimleri, Daha önce çalışılmış sumak dokuma desenleri, Kitap, dergi, görsel ve basılı kaynaklardaki sumak dokuma motif ve resimleri.
Görsel basılı kaynaklar
Mukavva
Dokuma örnekleri
Yumuşak kalem
Makas
Cetvel
Kareli kâğıt
Boya kalemi
Mukavva
Desen Çiziminde Nelere Dikkat Edilmelidir?
Sumak dokuma deseni kareli kâğıda hazırlarken çözgü ipi sayısına dikkat edilmelidir.
Dokuma için hazırlanmış özel milimetrik kâğıt kullanmaya özen gösterilmelidir.
Dokuyacağınız sumak türü çapraz-alternatif sumak ise her sırada bir çözgü ipi kaydırmaya dikkat edin.
Dokuyacağınız sumak türü atkılı sumak ise desenin yatay sıraları arasında bir kare boşluk bırakmayı unutmayın.
Dikey ve yatay karelerin takibini yapınız.
Desenin ¼’ini alacak büyüklükte kâğıt hazırlayınız.
Dokunulması düşünülen sumak dokumanın öncelikle boyutları belirlenir. Daha sonra ise sumak dokumadaki düğüm sayıları hesaplanarak her düğümün bir kareye geleceği gerçeğini unutmadan, boyutlara uygun kareli kâğıt hazırlanır. Desen kurşun kalemle kareli kâğıda çizilir. Kurşun kalemle taslak çalışması yaparak, kareli kâğıtta yerleri belirlenmiş desen, hazırlanacak sumak dokumada uygulanacak renklerle boyanır. Sumak dokumanın fonuna uygun renkte tamamı boyanarak desen çalışması tamamlanmış olur.
Sumak dokumacılığı, aynı renkte olan desen alanında, desen ipliklerinin çözgü çiftlerine sürekli sarılmasıyla oluşan yaygı, çeyiz çuvalı, seccade, heybe vb. çeşitli ev eşyalarının dokumasında kullanılan, havsız (tüysüz) bir dokuma çeşididir.
Motif, halı ve kilim üzerinde görülen kompozisyon unsurlarından biridir. Bu, nokta halinde en küçük ve basit bir şekilden madalyon gibi en mükemmel bir şekle kadar değişir. Motiflerin meydana gelmesinde birçok etkiler vardır.
Karışık motifler: Madalyon, rozet, çengel, yazı, harf vb.
Hayvan motifleri: Kartal, kumru veya güvercin vb.
Geometrik motifler: Üçgen, dörtgen, dikdörtgen, baklava şekli, 6, 8 kenarlı şekiller
Bitkisel motifler: Ağaçlar, yaprak motifleri, çiçek motifleri
Anadolu’da yapılan dokumalar desen özelliklerine göre “Türk”, “Yörük”, “Türkmen”, “Afşar” gibi isimler ile adlandırılır. Yalnız bu kilimlerde bir motifin değişik isimler alarak hepsinde görüldüğü gibi aynı isimde olup da birbirine benzemeyen birçok motiflere de rastlanmaktadır. Düz el dokumaları dokundukları yere göre de isimlendirilirler. Bunun için şehir merkezinden başlanarak kasaba, köy göçebe halinde yaşayan aşiretler esas alınabilir. Gaziantep, Siirt, Kırşehir, Karaman, Sivas, Sivrihisar, Şarköy, Silifke, Emirdağ, Eşme dokumaları akla gelen dokumalarımızdandır.
El sanatları, toplumların yapılarına, geleneklerine, beğenilerine ve kültürlerine göre değişik özellikler gösteren, maddi ve manevi değerlerini yansıtan çalışmaların bir bölümüdür. Daha önemlisi, toplumların gelenek ve göreneklerini, yaşam biçimini kuşaktan kuşağa aktaran ve gelişmesini devam ettiren belgelerdir. Bizden çok önceleri, üzerinde çeşitli uygarlıkların yaşadığı Anadolu’nun geçirdiği tarihsel evrim içerisinde, çeşitli kültürler, birikimlerini el sanatlarına yansıtmışlardır. Bu nedenle çekilen acılar, gönüllere haz veren sevinçler, dini inanışlar asalet ve güç gibi unsurlar dokuma tezgâhlarındaki kilim ve halılarda motife dönüştürülmüştür. Anadolu insanının yaşam zevkinin bütün inceliklerini üzerinde toplayan dokuma sanatı, dünya dokumacılığı içinde önemli bir yer tutar. Halkın amatörce yaptığı dokuma işi, el sanatlarımız içinde baş sırada yer alır ve giyim kuşam gibi önemli ihtiyaçlarımıza cevap verdiği için de, yaşantımızda vazgeçilmez bir unsurdur.
Sandık: Bu motif genellikle genç bir kızın çeyiz sandığını simgeler. Bu sandığın içindeki nesneler, eşinin evinde kullanılmak için olduğundan genç kızın beklentileri ve ümitleri dokuduğu, ördüğü ve üzerine nakış işlediği parçalara yansıtılır.
Küpe: Anadolu'da küpeler evlilik hediyesi olarak vazgeçilmez bir yere sahiptir. Bu motifi kullanan bir kız, ailesine evlenmek isteğini dolaylı olarak belli etmeye çalışır.
Bukağı: Aile birliliğinin devamına, âşıkların düşkünlüğüne ve birlikte olma umuduna işaret etmektedir.
El, parmak ve tarak motifi: Parmakların kem gözlerden koruduğunu temsil eden beş çizgi ve beş noktayı kapsar. El motifi, verimlilik ve iyi şansı birleştirir. Aynı zamanda bu motif, Hz. Muhammed'in kız kardeşinin elini sembolize ettiği için de, kutsal bir anlam taşır. Tarak motifi genellikle evlilik ve doğum ile ilişkilidir. Bu motif, evlenme arzusunu ve doğumu kem gözlere karşı korumayı ifade eder.
Koçboynuzu: Türk halı ve kilimlerinde üretkenlik, kahramanlık ve gücün göstergesi haline gelmiştir. Bununla birlikte bu simge, bunu dokuyan kişinin mutlu olduğunun ve bunu açıkça belirttiğinin ifadesidir.
Yıldız motifi: Türk halı ve kilimlerinde üretkenliği temsil eder.
Eli belinde: Anneliğin, dişiliğin ve verimliliğin sembolüdür.
Muska ve nazarlık: Bazı insanların bakışlarında bir güç olduğuna, bu bakışların kötülüğe, zarara, şanssızlığa ve hatta ölüme bile sebep olduğuna inanılır. Nazarlıklar işte bu kem bakışların etkisini azaltan çeşitli nesnelerdir. Böylece onu taşıyanları korur. Muska ise sahibini tehlikeli dış faktörlerden korumak için, sihirli ve dinî bir güce sahip olduğuna inanılan yazılı bir tılsımdır.
Kuş motifleri: Çeşitli anlamları ihtiva eder. Baykuş ve karakarga gibi kuşlar kötü şans anlamına geldiği gibi; kumru, güvercin ve bülbüller de iyi şansı simgelemeleri için kullanılır. Kuş; mutluluk, keyif ve sevginin sembolüdür. Güç ve kuvveti simgeler. O, Anadolu'da kurulmuş çeşitli yerleşimlerin imparatorluk sembolüdür. Kuşlar ayrıca ilâhi mesajcılara ve uzun bir yaşama işaret eder. Ejderha ile dövüşmüş Anka kuşu, baharı haber verir.
Yüzeylerin üzerinde varlıkların, nesnelerin belirli çizgilerle ifade edilmesidir. Motifler bir araya gelerek desenleri oluşturur. Desen ve motifler de çeşitli şekillerde ortaya çıkarak gelenekselleşirler. Doğal çevreden göl, akarsu; bitkilerden ağaç, yaprak, dal, çiçek, kozalak; çevrede görülen canlı varlıklardan kuş türleri, yılan, kırkayak, akrep, kurbağa, kaplumbağa, koyun, köpek, inek; eşyalardan tarak, ibrik, kirkit, sandık, boncuk, ayna; yaşadıkları çevreden çadır, ev, direk, yol; insan vücudundan el, baş gibi varlık ve nesnelere dokuma tekniklerine uygulayıp motifler haline getirirler. Gözle görülen nesneler yanında, soyut kavramları da sembolize eden motifler ve desenler kullanılır. Desenler genellikle doğadan ve insanların çevrelerinde gördüğü eşya ve canlılardan alınmadır. Ağaç, çiçek, böcek, kuş gibi doğada görülen varlıklar ve insanların kendi beslediği tavuk, deve vb. evcil hayvanlarla, vazo, bardak gibi kullanma eşyaları motif olarak seçilmiştir. Söz konusu bu motifler geometrikleştirilerek veya üsluplaştırılarak işlenmiştir. Hiçbir canlı ve eşya gerçek şekliyle verilmemiştir.
Sumak dokuma'da desenin hazırlanmasından önce, hazırlanacak desenle ilgili bir ön araştırma yapılmalıdır. Desen araştırması yapabilmek için geçmişten bugüne kullanılan sumak dokuma desenleri görülmeli, sumak dokumalarda kullanılan desenlerin biçimleri, kullanılan motiflerin özellikleri araştırılarak, desen hazırlama işleminin birinci basamağı gerçekleştirilmelidir.
Bir sumak dokumanın yöresel özelliklerini en iyi yansıtan faktörlerden biri olan sumak desenlerini araştırmada yararlanılacak kaynaklara ulaşmak, günümüzde oldukça kolaylaşmıştır.
Genel olarak yararlanılacak kaynaklar şunlardır:
Daha önce yapılmış sumak dokumalar ve bunların resimleri, Daha önce çalışılmış sumak dokuma desenleri, Kitap, dergi, görsel ve basılı kaynaklardaki sumak dokuma motif ve resimleri.
Görsel basılı kaynaklar
Mukavva
Dokuma örnekleri
Yumuşak kalem
Makas
Cetvel
Kareli kâğıt
Boya kalemi
Mukavva
Desen Çiziminde Nelere Dikkat Edilmelidir?
Sumak dokuma deseni kareli kâğıda hazırlarken çözgü ipi sayısına dikkat edilmelidir.
Dokuma için hazırlanmış özel milimetrik kâğıt kullanmaya özen gösterilmelidir.
Dokuyacağınız sumak türü çapraz-alternatif sumak ise her sırada bir çözgü ipi kaydırmaya dikkat edin.
Dokuyacağınız sumak türü atkılı sumak ise desenin yatay sıraları arasında bir kare boşluk bırakmayı unutmayın.
Dikey ve yatay karelerin takibini yapınız.
Desenin ¼’ini alacak büyüklükte kâğıt hazırlayınız.
Dokunulması düşünülen sumak dokumanın öncelikle boyutları belirlenir. Daha sonra ise sumak dokumadaki düğüm sayıları hesaplanarak her düğümün bir kareye geleceği gerçeğini unutmadan, boyutlara uygun kareli kâğıt hazırlanır. Desen kurşun kalemle kareli kâğıda çizilir. Kurşun kalemle taslak çalışması yaparak, kareli kâğıtta yerleri belirlenmiş desen, hazırlanacak sumak dokumada uygulanacak renklerle boyanır. Sumak dokumanın fonuna uygun renkte tamamı boyanarak desen çalışması tamamlanmış olur.
(Alıntı)