Ne Nedir? Dîvân-ı Hümâyun Nedir?

• Osmanlı Devleti’nde en yüksek yürütme ve yargı organıdır.
• Padişah adına devlet işleri burada görüşülürdü.
• Başlangıçta padişahın başkanlığında toplanırdı, fakat zamanla bu görevi sadrazam devralmıştır.

️ Görevleri:

1. Yönetim: Devletin iç ve dış işleriyle ilgili kararlar alınırdı.
2. Adalet: Yüksek mahkeme gibi çalışır, halkın şikâyetlerini dinlerdi.
3. Maliye: Vergi, toprak düzeni, hazinenin gelir-gider işleri görüşülürdü.
4. Ordu: Sefer hazırlıkları, askerî kararlar da burada planlanırdı.

Üyeleri:

• Sadrazam (başkanlık ederdi)
• Vezirler
• Kazaskerler (Rumeli ve Anadolu kadıaskerleri, yani yüksek yargı temsilcileri)
• Defterdar (mali işlerin sorumlusu)
• Nişancı (yazışma ve ferman işleri)
• Zamanla Kaptan-ı Derya, Yeniçeri Ağası, Reisülküttap da toplantılara katılmaya başladı.

Toplantı Yeri:

• İlk dönemlerde padişahın huzurunda sarayda toplanırdı.
• Daha sonra Topkapı Sarayı’ndaki Kubbealtı’nda düzenli olarak toplantılar yapılmaya başlandı.

Dîvân-i Hümâyun Üyeleri ve Görevleri
Sadrazam (Vezir-i Âzam)

• • Padişahın mutlak vekilidir.
  • Devlet işlerinin yürütülmesinden sorumludur.
  • Padişah adına ferman çıkarabilir.
  • Seferlere komutan olarak katılır.

Vezirler

• • Sadrazama yardımcı olurlar.
  • Hem askerî hem idarî konularda söz sahibidirler.
  • Günümüzdeki bakanlar benzetilebilir.

Kazaskerler (Rumeli ve Anadolu)

• • Adalet ve eğitim işlerinden sorumludur.
  • Kadı ve müderris atamalarını yaparlar.
  • Askeri sınıf mensuplarının davalarına bakarlar.

Defterdar

• • Maliye işlerinden sorumludur.
  • Devletin gelir-giderini, bütçesini düzenler.
  • Vergi ve hazine işlerini kontrol eder.

Nişancı

• • Resmî yazışmaları yürütür.
  • Fermanları, beratları, anlaşmaları padişah tuğrasıyla mühürler.
  • Toprak kayıtlarını (tahrir defterleri) tutar.

Reisülküttap

• “Kâtiplerin reisi” anlamına gelir.
• Başlangıçta Dîvân-ı Hümâyun’daki yazı işlerinden sorumlu en üst kâtip idi.
• Özellikle dış yazışmalar ve dış iliskiler onun sorumluluğundaydı.
• Zamanla önemi arttı ve Osmanlı dışişleri teşkilatının temeli sayıldı.

Kaptan-ı Derya (sonradan katılmıştır)

• • Osmanlı donanmasının başkomutanıdır.
  • Deniz seferlerinden ve liman güvenliğinden sorumludur.

Yeniçeri Ağası (sonradan katılmıştır)

• • Yeniçeri Ocağı’nın komutanıdır.
  • Asayiş, güvenlik ve askerî düzenle ilgilenir.

Dîvân-ı Hümâyun, Osmanlı’daki en yüksek yürütme-yargı organıydı. Günümüzde bir parlamenter sistem ile kıyasladığımızda üyelerin rollerine yakın karşılıklar şöyle düşünülebilir:

Günümüzdeki Karşılıkları

Dîvân-ı Hümâyun Üyeleri ve Parlamenter Sistemdeki Karşılıkları

Sadrazam (Vezir-i Âzam):

• → Başbakan
• Padişah adına tüm devlet işlerini yürütürdü, parlamenter sistemde başbakanın yürütme yetkisini kullanmasıyla benzerlik taşır.

Vezirler:

• → Bakanlar Kurulu (Bakanlar)
• Her biri farklı alanlarda karar alır ve sadrazama yardımcı olurdu. Bugün bakanların, başbakana ve meclise karşı sorumlu olmasıyla benzerlik gösterir.

Kazaskerler (Rumeli ve Anadolu):

• → Yargıtay / Danıştay Başkanları + Adalet Bakanı
• Hem yargı işlerini hem de eğitim atamalarını yürütürlerdi. Günümüzde yüksek yargı organlarının başkanlarına ve Adalet Bakanı’na benzetilebilir.

Defterdar:

• → Maliye Bakanı / Hazine ve Maliye Bakanı
• Devletin bütçe, gelir-gider, vergi düzeni ve mali denetiminden sorumluydu.

Nişancı:

• → Adalet Bakanlığı Hukuk İşleri Genel Müdürlüğü + Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü
• Hem resmî belgeleri düzenler, hem de toprak kayıtlarını tutardı. Bugün hukukî yazışmaları yürüten birimlere ve tapu-kadastro kurumuna karşılık gelir.

Reisülküttap:

• → Dışişleri Bakanı
• Osmanlı Devleti’nin yabancı devletlerle olan yazışmalarını yürütmek.
• Elçilerin kabulünde ve uluslararası anlaşmalarda görev almak.
• Dîvân kararlarının kayıtlarını tutmak.
• Padişahın dış politika ile ilgili emirlerini kaleme almak.

Kaptan-ı Derya:

• → Milli Savunma Bakanı (Donanma Komutanlığı odaklı)
• Osmanlı donanmasının en üst komutanıydı. Günümüzde donanma odaklı görevleri Milli Savunma Bakanlığı ve Deniz Kuvvetleri Komutanlığı üstlenir.

Yeniçeri Ağası:

• → İçişleri Bakanı + Genelkurmay Başkanlığı
• Hem güvenlik hem de askerî düzenle ilgilenirdi. Bugün iç güvenlik açısından İçişleri Bakanı’na, askerî düzen açısından Genelkurmay’a benzetilebilir.

Özet:

• Sadrazam → Başbakan
• Vezirler → Bakanlar
• Kazaskerler → Yargı organları + Adalet Bakanı
• Defterdar → Hazine ve Maliye Bakanı
• Nişancı → Hukuk işleri + Tapu Kadastro
• Reisülküttap → Dışişleri Bakanı
• Kaptan-ı Derya → Savunma Bakanı (Donanma)
• Yeniçeri Ağası → İçişleri Bakanı / Genelkurmay