Mehmet Raşit Öğütçü, yazar olarak Orhan Kemal (15 Eylül 1914, Adana, Osmanlı İmparatorluğu - 2 Haziran 1970, Sofya, Bulgaristan Halk Cumhuriyeti), aydınlık gerçekçi Türk roman ve oyun yazarıdır.
Adı, Türk edebiyatının büyük ustaları arasında anılan yazar; roman, öykü, oyun, şiir gibi farklı tarzlarda birçok esere imza atmış olsa da daha çok romancılık yönü ile tanınmıştır. İlk öykü kitabı Ekmek Kavgası (1949) ve Küçük Adamın Notları başlığı altında yayımladığı öz yaşam öyküsü roman dizisiyle yaygın bir üne kavuştu. Edebi hayatı 1960'lı yıllarda zirveye ulaştı. Adana'da toprak ve fabrika işçilerinin dünyasını, İstanbul'daki gecekondu mahallelerini, fabrika çevrelerini eserlerine yansıttı. Murtaza, Hanımın Çiftliği, 72. Koğuş adlı eserleri başyapıtlarındandır. Adanaspor'da futbol oynamıştır. Golcü Raşit olarak bilinmektedir.
Yaşamı Ailesi, çocukluk ve gençlik yılları
Babası Kemali Bey, I. TBMM'de Kastamonu mebusu idi
15 Eylül 1914'te Adana'nın Ceyhan ilçesinde dünyaya geldi. Babası, o sırada Çanakkale cepheside, Dardanos'ta topçu teğmeni olan avukat Abdülkadir Kemali Bey, annesi ise rüştiye mezunu, iki yıl kadar memleketinde ilkokul öğretmenliği yapmış Adanalı Azime Hanım'dır.
Çocukluğunun ilk yılları Adana'da geçti. I. Dünya Savaşı'ndan sonra Adana'nın Fransız işgaline uğraması üzerine ailesi ile önce Niğde'ye, sonra Konya'ya taşındı. Konya'da bulunduğu dönemde Kuvâ-yi Milliye hareketine karşı Delibaş isyanına tanıklık etti. Kuvay-ı Milliye güçlerine katılmış olan babası, isyanın bastırılmasından sonra TBMM'ye Kastamonu milletvekili olarak girdi. Ankara'ya taşınan aile, 1923'te Adana'ya döndü. Ceyhan'da çiftçilikle uğraşmaya başlayan babası Toksöz gazetesini çıkardı. Takrir-i Sükûn Kanunu’nun ardından pek çok gazete ile birlikte Toksöz de kapatıldı ve Abdülkadir Kemali Bey 11 ay tutuklu kaldı. 1930'da Adana'da Ahali Cumhuriyet Fırkası’nı kuran Abdülkadir Bey, Ahali adlı gazeteyi çıkardı. Babasının aktif siyaset yaşamı içinde olmasına rağmen Orhan Kemal bu yıllarda siyaset ile ilgilenmedi. Abdülkadir Bey, Serbest Cumhuriyet Fırkası'nın kendini feshetmesinden sonra partisini kapatıp Suriye'ye kaçtı. 1931'de bütün aile Beyrut'a yerleşti.
Orhan Kemal, Suriye'deki babasının yanına gidince orta öğrenimini kendi isteğiyle yarıda bıraktı ve Beyrut'ta bulaşıkçılık ve matbaa işçiliği yaptı. Bir yıl sonra tek başına Türkiye'ye dönerek babaannesinin yanına yerleşti. Adana'da çırçır fabrikalarında işçilik ve kâtiplik yaptı. Bu yıllardaki birikimleri, ileride Baba Evi, Avare Yıllar romanlarına hayat verdi. 1937'de çırçır fabrikasında (Millî Mensucat) bir işçi olan Nuriye ile evlendi. Bir yıl sonra ilk çocuğu "Yıldız" doğdu.
Cezaevi yılları ve ilk hikâyeleri
1938'de askerliğini yapmak üzere Niğde'ye gitti. Askerliğini yaparken "Maksim Gorki ve Nâzım Hikmet kitapları okumak", "yabancı rejimler lehinde propaganda ve isyana muharrik" suçundan 5 yıl hapis cezasına mahkûm edildi ve Kayseri Hapishanesi'ne gönderildi. İlk şiirini Kayseri Hapishanesi'nde yazdı. Duvarlar adlı şiiri Yedigün dergisinde Reşat Kemal imzası ile yayımlandı.
Babası Abdülkadir Kemali Bey, sekiz yıllık sürgünün ardından 1939 yılında Adana'ya döndü. Babasının girişimi ile önce Adana Cezaevi'ne, onun Bergama Ağır Ceza Reisliğine atanmasından sonra da Bursa Cezaevi'ne nakledildi.
1940'ta, Bursa Cezaevi'nde ünlü şair Nazım Hikmet ile tanıştı. Onun toplumcu görüşlerinden etkilendi. Üç buçuk yıl Nazım Hikmet'le oda arkadaşlığı yapan Orhan Kemal, kendisinden Fransızca, felsefe ve siyaset dersleri aldı. Orhan Kemal'i şiir yerine roman ve öykü yazmaya teşvik eden de Nazım Hikmet oldu. İlk düzyazı denemesi olan Onsekiz Yaş adlı romanını Nazım Hikmet'in yardımı ile yazdı. Bir çalışma olarak yazdığı ancak yayımlamadığı bu romanın ardından öykü yazmaya yöneldi.
İlk öykülerini Bacaksız Orhan takma adıyla yayımladı. 1940 yılında Yeni Edebiyat dergisinde çıkan Balık, onun yayımlanan ilk öyküsü sayılsa da Oğlu Işık Öğütçü, 1939'da Türk Sözü Gazetesi'nde yayımlanmış öyküsünün bulunduğunu söylemiştir. Orhan Kemal ismini ilk kez 1943'te İkdam gazetesinde "Asma Çubuğu" öyküsünde kullandı. Öykülerinde Panait Istrati ve Maksim Gorki eserlerinden etkilendi. Hayatın içinden basit konuları, samimi bir dille anlattı.
Adana yılları
1943'te tahliye olunca Adana'ya döndü. Karataş'ta toprak taşıma işinde amelelik, Türkiye Cumhuriyeti Devlet Demiryolları'nda hamallık yaptı. 1944'te doğan oğluna Nazım adını verdi. Hapse girmesi nedeniyle tamamlayamadığı 35 günlük askerlik hizmetini tamamlamak üzere 1945 yazında askere çağrıldı. Askerden döndükten sonra sebze nakliyatçılığı, Verem Savaş Derneği'nde memurluk gibi işler yaptı ancak hiçbir işte uzun süreli kalamadı ve geçim sıkıntısı çekti.
Bu yıllarda hikâye yazmaya devam eden ve edebiyat dergilerinde eserleri yayımlanan Orhan Kemal, okurlar tarafından beğenilen, tanınmış bir yazar oldu. 1945'te Varlık Dergisi'nin yaptığı ankette okurlar tarafından ‘en beğenilen hikâyeci’ seçildi. İlk öykü kitabı Duygu 1948, ilk romanı Baba Evi 1949 yılında yayımlandı.
İstanbul yılları
Orhan Kemal'in Cibali semtinde bulunan Orhan Kemal Sokağı'ndaki evi.
1949'da babasını kaybetti ve aynı yıl doğan çocuğuna babasının adını verdi ve doğumdan sonra ailesiyle İstanbul'a yerleşti. Hayatının geri kalanında geçimini kitap, makale, film senaryosu yazarak sağladı. 17 Nisan 1951 yılında taşındığı İstanbul'da 1954-1966 yılları arasında Cibali semtindeki Orhan Kemal Sokağı'nda 14 numaralı evde kalmıştır. 1952'de yayımladığı Murtaza ve Cemile romanları ile edebiyatçı olarak ünü yayıldı. 1954 yılında Bereketli Topraklar Üzerinde adlı romanı ile topraksız tarım işçilerinin dramını edebiyat dünyasına taşıdı. Aynı yıl 72. Koğuş’u yazmaya başladı. 1957'de dördüncü çocuğu Işık doğdu.
1958'de Sait Faik Hikâye Armağanı'nı Kardeş Payı adlı öyküsü ile aldı. Sinema senaryoları yazsa da çoğu sansürden geri dönmekteydi. O da senaryoları İlhan F. Demir, Yıldız Okur imzalarıyla kaleme aldı. 1964'te Devlet Kuşu romanına dayanılarak uyarlanan İspinozlar oyunu ile ilk kez tiyatroya adım attı. İstanbul Şehir Tiyatroları'nda sahnelenen oyun iki buçuk ay sonra bilinmeyen bir nedenle kaldırıldı. 1965 yılında "Nâzım Hikmet’le 3,5 Yıl" adlı anı kitabını yayımladı. Aynı yıl yayımlanan Bir Filiz Vardı adlı romanı ile otobiyografik romana döndü. 1960 yılında tanışıp duygusal bir ilişkiye girdiği ancak ilişkilerinin ortaya çıkmasından kısa bir süre sonra ayrılmak zorunda kaldığı son aşkını anlattı.
1966'da "hücre çalışması ve komünizm propagandası" yaptıkları gerekçesi ile iki arkadaşı ile birlikte tutuklandı. "Suç teşkil eden bir cihet bulunmadığı" yolundaki bilirkişi raporu üzerine bir ay sonra serbest bırakıldı. Kimi romanlarını oyun olarak tekrar kaleme alan yazar, 1967'de 72. Koğuş romanını oyunlaştırdı. Eser, Ankara Sanat Tiyatrosu tarafından sahnelendi. Orhan Kemal, bu oyunu ile Ankara Sanat Sevenler Derneği tarafından en iyi oyun yazarı seçildi. 1969'da Türk Dil Kurumu Ödülü'nü ve Sait Faik Hikâye Armağanı'nı Önce Ekmek adlı kitabı ile aldı.
Bulgar Yazarlar Birliği'nin çağrısı üzerine 1970 yılında Sofya'ya gitti. Asıl amacı babaannesinin soyunun bulunduğu yerleri gezip not almak ve "93'ten Bu Yana" adıyla ailesinin hikâyesini yazmaktı. Ancak bu isteğini gerçekleştiremedi. Geçirdiği bir beyin kanaması nedeniyle tedavi görmekte olduğu hastanede 2 Haziran 1970'te öldü. Cenazesi özel bir araba konvoyuyla birlikte 5 Haziran 1970'te yurda getirildi; Zincirlikuyu Mezarlığı'na defnedildi.
Eserleri
Orhan Kemal, yoksul kesimin, işçilerin, öğrencilerin, "kerhanedeki adamın" yaşamını anlatan öykü ve romanlar yazmış ve insan-toplum ilişkilerini gerçekçi bir dille yansıtmıştır. 27 roman, 19'u öykü kitabı ile anı, inceleme, oyun, röportaj türünde kitaplar bırakmıştır.Öyküleri
1948: Duygu1948: Menevşe
1949: Ekmek Kavgası
1951: Sarhoşlar
1952: Çamaşırcının Kızı
1954: 72. Koğuş
1954: Grev
1956: Arka Sokak
1957: Kardeş Payı
1957: Babil Kulesi
1963: Dünya'da Harp Vardı
1963: Mahalle Kavgası
1966: İşsiz
1968: Önce Ekmek
1971: Küçükler ve Büyükler (ölümünden sonra)
1974: Yağmur Yüklü Bulutlar
1974: Kırmızı Küpeler
1975: Oyuncu Kadın
1975: Grev
1976: Serseri Milyoner / İki Damla Gözyaşı
1976: Arslan Tomson (ölümünden sonra)
1979: İnci’nin Maceraları (ölümünden sonra)
Romanları
1949: Baba Evi1950: Avare Yıllar
1952: Cemile
1952: Murtaza
1953: Dünya Dönüyor
1954: Bereketli Topraklar Üzerinde
1956: Neden Böyle
1957: Suçlu
1958: Devlet Kuşu
1958: Dünya Evi
1958: Vukuat Var
1959: Gavurun Kızı
1960: El Kızı
1960: Küçücük
1961: Hanımın Çiftliği
1962: Eskici ve Oğulları (Eskici dükkânı adıyla 1970)
1962: Gurbet Kuşları
1963: Kanlı Topraklar
1963: Sokakların Çocuğu
1965: Bir Filiz Vardı
1966: Evlerden Biri
1966: Müfettişler Müfettişi
1966: Yalancı Dünya
1968: Arkadaş Islıkları
1968: Sokaklardan Bir Kız
1969: Kötü Yol
1969: Üç Kağıtçı
1970: Kaçak (ölümünden sonra)
1986: Tersine Dünya (ölümünden sonra)
2014: Uçurum
Oyun
1965: İspinozlar1967: 72. Koğuş
1968: Kardeş Payı
1969: Murtaza
1972: Eskici Dükkânı
Anı
- 1965: Nazım Hikmet'le Üç buçuk Yıl
İnceleme
- 1963: Senaryo Tekniği ve Senaryoculuğumuzla İlgili Notlar
Röportaj
- 1971: İstanbul'dan Çizgiler (ölümünden sonra)