IFGT Bilgi Modern Tarih : Muhammed Musaddık (1880 - 1967)

Muhammed Musaddık, (1880, Tahran-5 Mart 1967 Tahran), İran'daki İngiliz petrol tesislerinin millileştiren ve başbakanlığı sırasında (1951-1953) Şah Muhammed Rıza Pehlevi'yle büyük bir iktidar çekişmesi içine giren İranlı siyasi liderdir.



Hayatı




İranlı bir kamu görevlisinin oğlu olan Musaddık, İran'ın yönetici seçkinlerinin bir üyesi olarak büyüdü. İsviçre'deki Lozan Üniversitesi'nden Hukuk Doktorası derecesini aldı ve daha sonra 1914'te İran'a döndü ve Fārs eyaletinin genel valiliğine atandı. 1921'de Rıza Han'ın iktidara gelmesinin ardından hükümette kaldı. Maliye bakanı ve ardından kısa bir süre dışişleri bakanı olarak görev yaptı. Musaddık 1923'te Meclis'e seçildi. Rıza Han 1925'te şah (Rıza Şah Pehlevi olarak) seçildiğinde, Musaddık bu harekete karşı çıktı ve görevinden ayrılmak zorunda kaldı.



Musaddık, 1941'de Rıza Şah'ın tahttan çekilmesinin ardından 1944'te yeniden siyasete girdi ve Meclis'e seçildi. Milliyetçiliğin açık sözlü bir savunucusu olarak, kısa süre sonra Sovyetler Birliği'ne, güney İran'daki mevcut bir İngiliz imtiyazına benzer bir petrol imtiyazı verilmesine başarılı bir şekilde karşı çıkmada öncü bir rol oynadı. Büyük ölçüde, İngilizlere ait Anglo-Iranian Oil Company'in İran'daki imtiyazını ve tesislerini kamulaştırma çağrısına dayanarak kayda değer bir siyasi güç kazandı. Mart 1951'de Meclis, petrolü kamulaştırma yasasını onayladı ve gücü o kadar büyümüştü ki, Şah Muhammed Rıza Şah Pehlevi onu başbakan olarak atamak zorunda kaldı.



Kamulaştırma, İran'da hem siyasi hem de ekonomik olarak derinleşen bir krizle sonuçlandı. Musaddık ve Ulusal Cephe Partisi güç kazanmaya devam etti, ancak özellikle yönetici zümrenin ve Batı güçlerin olanlara tepkileri artmaktaydı. İngilizler kısa süre sonra İran petrol pazarından tamamen çekildiler ve Musaddık alternatif petrol pazarları bulamayınca ekonomik sorunlar arttı.








Musaddık ve Şah arasında İran hükümetinin kontrolü için devam eden bir çekişme başladı. Ağustos 1953'te, şah başbakanı görevden almaya çalıştığında, Musaddık taraftarlarından oluşan gruplar sokaklara döküldü ve şahı ülkeyi terk etmeye zorladı. Ancak birkaç gün içinde Musaddık'ın muhalifleri rejimi devirdi ve ABD ve Büyük Britanya tarafından düzenlenen bir darbeyle şahı yeniden iktidara getirdi. Musaddık vatana ihanetten üç yıl hapis cezasına çarptırıldı ve cezasını çektikten sonra hayatının geri kalanında ev hapsinde tutuldu. İran, petrol tesisleri üzerinde nominal egemenliğini elinde tuttu ancak 1954'te varılan bir anlaşmaya göre, üretim ve pazarlamayı kontrol eden uluslararası bir konsorsiyumla gelirleri 50-50 arasında paylaştırıldı.